Меню Рубрики

неспрягаемые глаголы в татарском языке

Неспрягаемые глаголы в татарском языке

И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!

Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.

В татарском языке глагол имеет категории залога, наклонения, времени, лица и числа. Категория вида в татарском языке не имеет четкого грамматического выражения.

Основой глагола служит форма 2 лица единственного числа повелительного наклонения. По основе глаголы де-лятся на 2 группы:

1) глаголы с основой на согласный: бар � иди, кил � приходи;

2) глаголы с основой на гласный: аша � кушай, эшлә � работай;

Отрицательная основа глагола образуется от положи-тельной формы при помощи аффиксов -ма/-м.ә: барма � не ходи, килмә � не приходи.

1. Образуйте отрицательную основу. Переведите. Үрнәк: Бел � белмә (знай � не знай). Кабатла, сора, тыңла, аңла, өйрән, укы, яз, әйт.

Множественное число 2 лица образуется при помощи аффиксов -(ы)гыз/-(е)гез. Например: бар+ыгыз (идите), кил+егез (приходите); аша+гыз (ешьте), эшлэ+гез (работайте); бар+ма+гыз (не ходите), эшлә+мә+гез (неработайте).

2. Напишите глаголы, данные в упр. №1, во множественном числе.

Үрнәк: Кабатла � кабатлагыз (повтори � повто-рите).

3. Напишите глаголы, данные в упр. № 1, в отрицательной форме.

Үрнәк: Бел � белмә � белмәгез (знай � знайте � не знайте).

1) Сора, сорама, сорагыз, сорамагыз.

2) Аңла, аңлагыз, аңламагыз, аңлама.

3) Өйрәнмә, өйрәнегез, өйрән, өйрәнмәгез.

1) Слушай, не слушайте, слушайте, не слушай.

2) Читай, читайте, не читайте, не читай.

3) Говорите, не говорите, говори, не говори.

а) Слушайте хорошо. Пиши красиво. Повторите вместе. Читай правильно.

б) Дети, не пишите, а слушайте. Марат, не кричи. Девочка, не плачь, возьми яблоко. Мальчики, не бегайте, садитесь.

ФИГЫЛЬНЕҢ ХӘЗЕРГЕ ЗАМАН ФОРМАСЫ

Глаголы с основой на согласный образуют спрягаемую основу настоящего времени (значит: спрягаются) при помощи аффиксов -а/-э. Например: Бар! Ул бара. (Иди! Он идет.) Кил! Ул килә. (Приходи! Он приходит.)

7. Образуйте спрягаемую основу данных глаголов. Переведите.

Үрнәк: Яз! Ул яза. (Пиши! Он пишет.) Ал, өйрән, сөйләш, эч, юын, йөгер, утыр, бас.

1) Бел! Ул белә. Кем белә? Саша белә. Катя да беләме? Әйе, ул да белә. Катя яхшы беләме, Саша яхшы беләме? Катя да яхшы белә, Саша да яхшы белә. Сез дә яхшы белегез!

2) Өйрән! Дима татар теле өйрәнә. Галя, син дә татар теле өйрән! Балалар, сез дә татар теле өйрәнегез. Начар өйрәнмәгез, яхшы өйрәнегез.

3) Эч! Чиста су эчегез. Пычрак су эчмәгез. Лилия, син салкын су эчмә! Лилия җылы су эчәме? Әйе, ул җылы су эчә.

1) Пей, не пей, он пьет. 2) Вы бегите, а ты не беги. Он тоже бежит? 3) Умойся. Вы тоже умойтесь. Она тоже умывается. 4) Пиши. Он пишет. Кто пишет? Лена пишет? Лена что пишет? Лена пишет диктант?

1) Ленар күп сүзләр белә. 2) Укытучы сораулар бирә. 3) Динар дөрес җавап бирә. 4) Алия хәрефләр яза. 5) Ләйсән җавап бирә һәм �5� ле ала.

1) Йөгер! Ул йөгерә. Кем йөгерә? Кыз йөгерә. Малай да йөгерәме? Әйе, малай да йөгерә. Балалар, сез дә йөгерегез.

2) Яз! Ул яза. Кем яза? Укучы яза. Укучы нишли? Укучы яза. Укучы язамы? Әйе, укучы яза. Ул нәрсә яза? Ул хат яза. Ул диктант язамы? Юк, ул диктант түгел, ул хат яза. Ул нинди хат яза? Ул яхшы хат яза.

1) Умойся! Он умывается. Кто умывается? Что делает ребе-нок? Ребенок умывается. Ребенок умывается? Он чисто умы�вается? Да, он чисто умывается. Дети, вы тоже чисто умывайтесь.

2) Пей. Он пьет.Что он делает? Он пьет. Он пьет? Да, он пьет. Что он пьет? Он пьет чай. Кто пьет чай? Мама пьет чай. Что пьет папа? Папа пьет кофе. Что пьет кот? Кот пьет молоко. Собака тоже пьет молоко? Нет, собака пьет не молоко, она пьет воду.

Глаголы с основой на гласный образуют спрягаемую основу настоящего времени (значит: спрягаются) при помощи аффиксов -ый/-и. Например:

Тыңла! Ул тыңлый. (Слушай! Он слушает.) Сөйлә! Ул сөйли. (Рассказывай! Он рассказывает.)

Үрнәк : Аша (ешъ)! � Ул ашый (он ест). Тыңла (слушай)! Йокла (спи)! Кабатла (повтори)! Сөйлә (рассказывай)! Эшлә (работай)! Яшә (живи)! Укы (читай)!

Укы! Ул укый. Кем укый? Апа укый. Апа нишли? Ул язамы? Юк, ул укый. Ул нәрсә укый? Ул китап укый. Ул хат укыймы? Юк, ул хат түгел, ул китап укый. Апа бик кызыклы китап укый. Кызлар, малайлар, сез дә китаплар укыгыз!

Ешь! Он ест. Кто ест? Мальчик ест. Мальчик ест? Да, он ест. Он ест? Он что ест? Он ест суп. Он суп ест? Да, он ест сул. Он ест яйцо? Нет, он ест не яйцо, он ест суп. Какой суп он ест? Он ест вкусный суп. Он ест холодный суп? Нет, он ест не холодный, а вкусный суп.

Укучы нишли? Ул яза, . Әни нишли? Ул пешерә, . Әти нишли? Ул эшли, . Малай нишли? Ул уйный, . Песи нишли? Ул йоклый, . Әби нишли? Ул утыра, .

17. Напишите ответ. Ничек? � Как?

Әни ничек пешерә? Әби ничек бәйли? Эт ничек йөгерә? Кош ничек оча? Песи ничек йоклый? Укучы ничек укый? Автобус ничек йөри?

а) Кем күп эшли? Кем матур тегә? Кем яхшы укый? Кем татарча дөрес сөйләшә?

б) Нәрсә биек оча? Нәрсә тирән йөзә? Нәрсә тиз йөгерә? Нәрсә күп йоклый?

Запомните! 1) Глаголы с основой на -у/-ю образуют спрягаемую основу — а/-э: Например:

Ю! Ул юа. Ту! Ул туа (он рождается).

2) Глаголы на -й, -и образуют спрягаемую основу при помощи -я. Например:

Җый! Ул җыя (он собирает). Ки! Ул кия (он наде-вает).

19. Допишите глаголы. Переведите.

1) Кыз җиләк (җый!). 2) Лилия матур күлмәк (ки!). 3) Алсу бүген идән (ю!). 4) Иртәгә яңа ай (ту!).

ФИГЫЛЬНЕҢ ХӘЗЕРГЕ ЗАМАНДА ТӨРЛӘНЕШЕ

(СПРЯЖЕНИЕ ГЛАГОЛА В НАСТОЯЩЕМ ВРЕМЕНИ)

В настоящем времени глаголы спрягаются путем присо-единения к спрягаемой основе личных окончании настоящего времени.

Личные окончания глаголов при спряжении в настоящем времени

Мин нишлим? Син нишлисең? Ул нишли?

Без нишлибез? Сез нишлисез? Алар нишлиләр?

Запомните спряжение глаголов в настоящем времени:

Утыр! Ул утыра. Җырла! Ул җырлый.
Йөгер! Ул йөгерә. Сөйлә! Ул сөйли.
Мин утырам, йөгерәм. Мин җырлыйм, сөйлим.
Син утырасың, йөгерәсең. Син җырлыйсың, сөйлисең.
Ул утыра, йөгерә. Ул җырлый, сөйли.
Без утырабыз, йөгерәбез. Без җырлыйбыз, сөйлибез.
Сез утырасыз, йөгерәсез. Сез җырлыйсыз, сөйлисез.
Алар утыралар, йөгерәләр. Алар җырлыйлар, сөйлиләр.

20. Проспрягайте глаголы в настоящем времени.

21. Проспрягайте глаголы в настоящем времени.

22. Найдите в предложениях подлежащее и сказуемое.

1) Мин тәрәзә сөртәм. 2) Балалар матур җырлыйлар. 3) Сез күп йоклыйсыз. 4) Әнием матур күлмәк тегә. 5) Син рәсем ясыйсың. 6) Без дәрес әзерлибез.

23. Допишите окончания. Укажите основу глагола. Үрнәк: Укучы дөрес саный. (Сана!)

1) Мин китап укый. . 2) Сез аш ашый. . 3) Без әкият сөй�ли. . 4) Алар бакчада эшли. . 5) Син бәйрәмдә җырлый. ? 6) Алар Казанда яши. ?

24. Допишите окончания. Укажите основу глагола.

1) Син алма ярата. . 2) Без стадионда йөгерә. . 3) Алар укытучыга булыша. . 4) Сез дәрестә яхшы утыра. . 5) Алар салкын су белән юына. . 6) Мин инглиз теле өйрәнә. .

Утыр! Утыра. Утырасың. Утырабыз. Утыралар. Утырма. Утырасызмы? Утырамы? Утыраммы? Утырмагыз. Утырыгыз.

Заходи! Он заходит. Он заходит? Вы заходите? Вы не заходите! Мы заходим. Они тоже заходят.

Отрицательная форма спрягаемои основы глагола настоящего времени (3 л. ед. ч.) образуется от основы глагола через аффиксы -мый/ми. Например:

Ал! Ул алмый. (Бери! Он не берет.)

Эч! Ул эчми. (Пей! Он не пьет.)

27. Напишите глаголы по образцу. Переведите. Үрнәк: Бар! Ул бармый. (Иди! Он не идет.)

а) Укы! Юын! Аша! Ю! Ярат! Кайт! Булыш!

б) Кит! Йөр! Пешер! Эшлә! Яшә! Өйрән! Бел!

28. Напишите глаголы по образцу. Переведите.

Үрнәк: Күр! Ул күрә. Ул күрми. (Увидъ! Он видит. Он не видит.)

а) Йокла! Сана! Эшлә! Яшә! Тыңла!

б) Утыр! Бар! Оч! Җый! Ки! Яз! Сөйләш! Тек!

29. Переведите. Найдите глаголы в отрицательнои форме.

1) Әти тәрәзәләр юмый, әни тәрәзәләр юа. 2) Бакчада әни эшләми, әти эшли. 3) Ала идән юмый, ул аш пешерә. 4) Сең�лем мәктәптә укымый, анда мин укыйм.

1) Мама не спит, она варит суп. 2) Папа не читает, он смот-рит телевизор. 3) Брат не делает зарядку, он спит. 4) Сестренка не спрашивает, она рассказывает.

а) Нәрсә оча? Самолет, . Нәрсә очмый? Балык, .

Бабушка не работает. Птица не плавает. Кукла не ходит.

б) Нәрсә йөри? Сәгать, , Нәрсә йөрми? Өстәл,

Рыба не летает. Мальчик не плачет. Кошка не поет.

а) Сөрт! Сөртми. Сөртә. Сөртәме? Сөртми. Сөртмиме? Сөртмә! Сөртмәгез! Сөртәләр.

б) Җый! Җыя. Җыймый. Җыймыймы? Җыямы? Җыяммы? Җыябыз. Җыясыз. Җыймагыз!

Садись! Он сидит. Он не сидит. Он не сидит? Я сижу. Я сижу? Не садись! Не садитесь! Вы сидите. Вы сидите?

В отрицательнои форме глагол спрягается от отрица�тельнои спрягаемои основы через те же личные оконча�ния, как и в утвердительной форме.

Запомните спряжение глаголов в отрицательнои форме настоящего времени.

Булыш! Ул булышмый. Мин нишләмим? Син нишләмисең?

Син булышмыйсың, йөгермисең.

Ул нишләми? Без нишләмибез? Сез нишләмисез? Алар нишләмиләр?

Ул булышмый, йөгерми. Без булышмыйбыз, йөгермибез. Сез булышмыйсыз, йөгермисез. Алар булышмыйлар, йөгермиләр.

35. Проспрягайте глаголы в отрицательной форме.

36. Допишите окончания глаголов в отрицательной форме.

1) Мин бүген футбол уйна. . 2) Син быел да авылга кайт. ? 3) Алар Яңа елга кунаклар чакыр. . 4) Без бүтән зарядка яса. . 5) Ул бүген мәктәпкә бар. . 6) Сез ни өчен өй эшен эшлә.

37. Дополните ответы другими глаголами.

2) Самолет нишләми? Ул йөзми, .

3) Дәрестә балалар нишләмиләр? Алар еламыйлар, .

4) Каникулларда син нишләмисең? Мин мәктәпкә йөрмим.

5) Физкультура дәресендә нишләмисез? Без язмыйбыз, .

38. Напишите вмесгго точек слова, отвечающие на вопросы кто? или что?

. яратмыйм. . ашамыйбыз. . сөйләми.

. язмыйлармы? . әйтмисеңме? . авырмыйсызмы?

1) Син дәрестә кычкырасыңмы? 2) Дусларың заводта эшлиләрме? 3) Укытучыгыз гел икеле куямы? 4) Песиең җырлыймы? 5) Сашаның эте мәктәпкә йөриме?

40. Составьте отрицательные предложения по образцу. Үрнәк: Җиргә утырмагыз! � Юк, без җиргә утырмыйбыз.

1) Урамда озак йөрмәгез! 2) Тәрәзәне ачмагыз! 3) Дәрестә кычкырып сөйләшмәгез! 4) Яңгыр астында утырмагыз! 5) Көн саен аш пешермәгез!

1) Сегодня Алсу полы не моет? 2) Мы завтра в гости не пойдем. 3) Ты почему на празднике не поешь? 4) Я не знаю 52

стихотворение про весну. 5) Вы сегодня не работаете? 6) Әти ученики двойки не получают.

42. Напишите глаголы в указанных формах. Переведите.

Үрнәк: Юын! Ул юынмый. Ул юынмыймы? Мин юын�мыйм. Мин юынмыйммы?

Шатлан (радуйся)! Көт (жди)! Өйрән! Утыр!

43. Переведите. Напишите данные глаголы в указанных формах.

Үрнәк: Аңла! Ул аңлый. Ул аңлыймы? Мин аңлыйммы? Ул аңламый. Ул аңламыймы? Мин аңламыйммы?

44. Вместо точек напишите местоимения. Поставьте знаки препинания.

а) Жди! Он ждет. Он ждет? Не жди! Он не ждет. Он не ждет? Я не жду. Я не жду? б) Не ждите! Не ждете. Не ждете?

Источник статьи: http://www.tugantelem.narod.ru/tel/2-1.html

100 самых употребляемых татарских глаголов

На начальном этапе изучения языка очень важно выучить наиболее употребляемые глаголы, ведь именно они обозначают действия и вокруг них строится предложение. Проект Әйдә! Online выделил 100 наиболее часто используемых глаголов татарского языка. Сохраняйте и учите в своё удовольствие!

Для удобства, мы даём глаголы в двух формах: инфинитив и исем фигыль. Подробнее об этих формах и о том, как определять основу глагола можно посмотреть в нашем видео рубрики «Грамматика за 2 минуты».

  • инфинитив (основа; исем фигыль) –​ перевод глагола

Важно!

Многие из представленных глаголов многозначные. Поэтому мы предлагаем вам лишь перевод основных смыслов. Переводы всех значений советуем проверять в словарях.

100 наиболее часто используемых глаголов в татарском языке:

  • Булырга (бул; булу) – быть, бывать, иметься, становиться
  • Дияргә (ди: дию) – сказать, говорить, называть
  • Алырга (ал; алу) – брать, взять, получать
  • Итәргә (ит; итү) – делать, сделать, поступать
  • Эшләргә (эшлә; эшләү) – работать, действовать, делать
  • Бирергә (бир; бирү) – давать, дать, подавать
  • Килергә (кил; килү) – приходить, приезжать, подходить
  • Барырга (бар; бару) – идти, пойти, ехать
  • Әйтергә (әйт; әйтү) – говорить, сказать, сообщать
  • Карарга (кара; карау) – смотреть, глядеть, осматривать
  • Узарга (уз; узу) – проходить, проехать, миновать
  • Күрергә (күр; күрү) – видеть, увидеть, замечать
  • Куярга (куй; кую) – ставить, класть, вставить, назначить
  • Үтәргә (үт; үтү) – проходить, проезжать, пройти
  • Керергә (кер; керү) – зайти, заходить, пройти
  • Чыгарга (чык; чыгу) – выйти, выходить
  • Укырга (укы; уку) – читать, прочитать
  • Торырга (тор; тору) – жить, проживать, встать, вставать
  • Яшәргә (яшә; яшәү) – жить, поживать, существовать
  • Кайтырга (кайт; кайту) – возвращаться, возвратиться, прибыть
  • Белергә (бел; белү) – знать, уметь, быть в курсе
  • Күрсәтергә (күрсәт; күрсәтү) – показывать, указывать, доказывать
  • Ияргә (и; ию) – склонять, гнуть, нагибать, сгибать
  • Ясарга (яса; ясау) – делать, изготовлять, устраивать
  • Язарга (яз; язу) – писать, записать
  • Башларга (башла; башлау) – начинать, приступать
  • Катнашырга (катнаш; катнашу) – участвовать
  • Калырга (кал; калу) – оставаться, доставаться, лишиться
  • Табарга (тап; табу) – находить, обнаруживать, добывать
  • Тотарга (тот; тоту) – держать, ловить, поймать, хватать
  • Китәргә (кит; китү) – уходить, уезжать, начаться
  • Үткәрергә (үткәр; үткәрү) – пропускать, проводить
  • Җитәргә (җит; җитү) –​ достигать, достичь, добраться
  • Чыгарырга (чыгар; чыгару) –​ выводить, выносить, вытаскивать
  • Теләргә (телә; теләү) –​ желать, хотеть
  • Оештырырга (оештыр; оештыру) –​ организовывать, устраивать
  • Билгеләргә (билгелә; билгеләү) –​ отметить, определять
  • Салырга (сал; салу) –​ положить, класть, налить
  • Сөйләргә (сөйлә; сөйләү) –​ разговаривать, рассказывать
  • Ачырга (ач; ачу) –​ открывать, отпирать
  • Уйларга (уйла; уйлау) –​ думать, размышлять
  • Кертергә (керт; кертү) –​ впускать, вносить, вводить, допускать
  • Белдерергә (белдер; белдерү) –​ извещать, объявлять
  • Җыярга (җый; җыю) –​ собирать, созывать, копить
  • Танырга (таны; тану) –​ узнавать, признавать, познать
  • Көтәргә (көт; көтү) –​ ждать, повременить
  • Йөрергә (йөр; йөрү) –​ ходить, ездить
  • Җибәрергә (җибәр; җибәрү) –​ отправлять, пускать
  • Төшәргә (төш; төшү) –​ спускаться, снижаться, упасть
  • Менәргә (мен; менү) –​ подниматься, залезать
  • Китерергә (китер; китерү) –​ приносить, доставлять
  • Әзерләргә (әзерлә; әзерләү) –​ готовить, подготовить
  • Сакларга (сакла; саклау) – ​хранить, беречь, охранять
  • Күтәрергә (күтәр; күтәрү) –​ поднимать, повышать
  • Башкарырга (башкар; башкару) –​ исполнять, совершить
  • Яратырга (ярат; ярату) –​ любить, полюбить
  • Ашарга (аша; ашау) –​ есть, кушать
  • Кабул итәргә (кабул ит; кабул итү) –​ принимать, принять
  • Тикшерергә (тикшер; тикшерү) – ​проверять, исследовать
  • Санарга (сана; санау) –​ считать, счесть
  • Тәмамларга (тәмамла; тәмамлау) – ​кончать, завершать
  • Алып барырга (алып бар; алып бару) –​ нести, тащить, везти
  • Тапшырырга (тапшыр; тапшыру) –​ передавать, вручать
  • Басарга (бас; басу) – ​давить, надавливать, месить
  • Аңларга (аңла; аңлау) –​ понимать, постичь, разбираться
  • Артырга (арт; арту) –​ увеличиваться, повышаться
  • Тәкъдим итәргә (тәкъдим ит; тәкъдим итү) –​ предлагать
  • Өйрәнергә (өйрән; өйрәнү) –​ изучать
  • Түләргә (түлә; түләү) –​ платить
  • Сорарга (сора; сорау) –​ спрашивать
  • Тырышырг​а (тырыш; тырышу) – стараться
  • Хәбәр итәргә (хәбәр ит; хәбәр итү) –​ сообщать
  • Төзергә (төз; төзү) –​ строить, воздвигать
  • Туры килергә (туры кил; туры килү) –​ совпадать, попадаться
  • Чакырырга (чакыр; чакыру) –​ звать, вызывать, приглашать
  • Сатарга (сат; сату) –​ продавать, сбыть
  • Үсәргә (үс; үсү) –​ расти, вырастать, развиваться
  • Утырырга (утыр; утыру) –​ садиться, сидеть
  • Багышларга (багышла; багышлау) –​ посвящать, посвятить
  • Калдырырга (калдыр; калдыру) –​ оставлять, перегнать, пропускать
  • Дәвам итәргә (дәвам ит; дәвам итү) –​ продрлжать
  • Туарга (ту; туу) –​ рождаться, возникать
  • Кушарга (куш; кушу) –​ мешать, соединять, добавлять, приказывать
  • Атарга (ата; атау) –​ называть, перечислять, звать
  • Сайларга (сайла; сайлау) –​ выбирать, подобрать
  • Ярдәм итәргә (ярдәм ит; ярдәм итү) –​ помогать
  • Тартырга (тарт; тарту) –​ тянуть, тащить, дёргать, курить
  • Уйнарга (уйна; уйнау) –​ играть, забавляться, разыграться
  • Урнашырга (урнаш; урнашу) –​ располагаться, устраиваться
  • Кылырга (кыл; кылу) –​ делать, совершать
  • Ирешергә (ишер; ирешү) –​ достигать, добиваться
  • Ишетергә (ишет; ишетү) –​ слышать
  • Үләргә (үл; үлү) –​ умирать
  • Кулланырга (куллан; куллану) –​ пользоваться, применять
  • Сөйләшергә (сөйләш; сөйләшү) –​ говорить, разговаривать
  • Тәэмин итәргә (тәэмин ит; тәэмин итү) –​ обеспечивать, гарантировать
  • Җитештерергә (җитештер; җитештерү) –​ производить
  • Җырларга (җырла; җырлау) –​ петь
  • Эзләргә (эзлә; эзләү) –​ искать, разыскивать
  • Укытырга (укыт; укыту) –​ обучать, преподавать

Для составления списка был использован письменный корпус татарского языка. Обратите внимание, что речь идёт о наиболее используемых глаголах в письменной речи.

Понравился материал? Заходите на наш сайт, каждый день вы найдёте там что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Facebook-е и Instagram-е. ​

Проект «Әйдә! Online. Изучаем татарский» предлагает качественные и современные курсы и материалы для изучения татарского языка. Онлайн-курсы разговорного татарского, адаптированные литературные тексты, новости с подстрочным переводом, видео- и аудио-материалы, тесты и многое другое!

Если у вас есть предложения, то Вы всегда можете оставить их в нашей группе в Вконтакте или по адресу: eydetat@gmail.com

Скоро – больше! Оставайтесь с нашим проектом, сау булыгыз!​

Источник статьи: http://www.azatliq.org/a/29934603.html


Популярные записи

глагол sleep в прошедшем времени
как сделать спряжение глаголов
после каких глаголов употребляется ing
сказка про совершенные и несовершенные глаголы
какое спряжение у глагола выйдешь
повелительное наклонение глагола плакать
0 0 голоса
Article Rating
Подписаться
Уведомить о
guest

0 Комментарий
Старые
Новые Популярные
Межтекстовые Отзывы
Посмотреть все комментарии