Существительные в исходном падеже отвечают на вопросы Кім нен ? От кого? Не ден ? От чего? Қайдан? Қай жер ден ? Откуда?
Звонкие согласные ‘ б, в, г, д ‘ в конце слова в казахском языке встречаются редко (в заимствованных словах), поэтому и запоминайте их «между прочим»:))
1) Окончания первой строки ( дан/ден ) следуют после всех гласных, сонорных ‘ л, р, у, й ‘ и после звонких ‘ ж, з ‘:
После гласных (исключая притяжательные окончания 3-го лица ‘ сы/сі ‘ и ‘ ы/i ):
аялдама дан от остановки, гимназия дан от гимназии, Алматы дан из Алматы жұмыртқа дан из яйца, дәрiхана дан из аптеки, Алуа дан от Алуа көрме ден с выставки, Сәуле ден от Сауле, екі ден от двух даяшы дан от официанта, қайшы дан от ножниц, ешкі ден от козы
После сонорных ‘ л, р, у, й ‘:
әуежай дан из аэропорта, Қапшағай дан из Капчагая, Қаратау дан из Каратау Қамал дан от Камала, ағаш тар дан от деревьев, сұрақ тар дан из вопросов көл ден из озера, жер ден от земли, Әсел ден от Асели дүкен дер ден из магазинов, бөлме лер ден из комнат, көрші лер ден от соседей
После звонких ‘ ж, з ‘:
гараж дан из гаража, пойыз дан из поезда, Тараз дан из Тараза ата мыз дан от нашего дедушки, жоспар ыңыз дан из вашего плана, құжат тар ыңыз дан из ваших документов сәбіз ден из моркови, сөз ден из слова, сегіз ден от восьми дәрігер іміз ден от нашего врача, тәрелке лер іміз ден из наших тарелок, ертегі лер іңіз ден из ваших сказок
степь, улица дала продавец сатушы дорога жол краски бояу птицы құс тар воробей торғай Ваши письма хат ыңыз коллаж
+ дан
окно терезе бухгалтер есепші слон піл встреча кездесу мастер шебер дом үй море теңіз корона тәж
+ ден
2) Окончания второй строки таблицы ( тан/тен ) после глухих согласных ‘ к, қ, п, с, т, ш, щ, ф, х, h, ц, ч ‘ и звонких ‘ б, в, г, д ‘:
институт тан из института, жұмыс тан с работы, Мақсат тан от Максата картоп тан из картошки, автобус тан из автобуса, қырық тан от сорока велосипед тен от велосипеда, көкөніс тен из овощей, ет тен из мяса студент тен от студента, Серік тен от Серика, Шымкент тен из Шымкента
гость қонақ часы сағат дерево ағаш отдых демалыс Иванов
+ тан
рисунок сурет ведро шелек рис күріш счёт есеп Алексеев
+ тен
3) Окончания третьей строчки ( нан/нен ) следуют после сонорных ‘ м, н, ң ‘ и притяжательной формы третьего лица:
После сонорных ‘ м, н, ң ‘:
мың нан от тысячи, ұн нан из муки, Арман нан от Армана бастығ ым нан от моего начальника, хат тар ым нан из моих писем, дос тар ың нан от твоих друзей мұғалім нен от учителя, еден нен от пола, сексен нен от восьмидесяти әже м нен от моей бабушки, өтініш iң нен из твоей просьбы, немере лер ім нен от моих внуков
После притяжательной формы третьего лица, то есть после притяжательных окончаний ‘ сы/сі ‘ и ‘ ы/i ‘:
гимназия сы нан из его/её гимназии, бастығ ы нан от его/её начальника, ағаш ы нан от его/её дерева хат ы нан из его/её письма, емхана сы нан из его/её поликлиники, құжат тар ы нан из его/её/их документов сөз дер і нен из его/её/их слов, көл i нен от его/её озера, әрiптес і нен от его/её коллеги көрші лер і нен от его/её/их соседей, ертегі cі нен из его/её сказки, тәрелке лер і нен из его/её/их тарелок
моя подруга құрбы м змея жылан площадь алаң её зеркало айна сы его начальник бастығ ы
+ нан
список тізім магазин дүкен твой отец әке ң её сумка сөмке сі его стол үстел і
+ нен
Мұхит теңіз ден үлкенірек. Океан моря больше. Мысық ит тен төмен отыр. Кошка ниже собаки сидит. Мұғалім нен сұра. Учителя спроси. Дос ың нан үйрен. У своего друга учись. Кереует тен тұр. Встань с кровати. Бөлме ден шық. Выйди из комнаты. Айгүл Аружан нан екі жас кіші. Айгуль младше Аружан на два года. Асқар Серік тен неше жас үлкен? Аскар Серика на сколько лет старше? Жаман жолдас тан жақсы дұшпан артық. Чем плохой товарищ, лучше достойный враг.
№3 Добавьте притяжательные окончания 3-го лица (ы/і, сы/сі), затем окончания исходного падежа (нан/нен). Там, где нужно, измените конечную согласную в корне слова. Жерінен, топ________, жігіт________, аяқ________, хат________, құжат________, сөз________, айна________, сұрақ________, пәтер________, сарай________, арқа________, деңгей________, сынып________, сөре________, қабырға________, бет________, қол________, еден________, көрме________, тілек________, жауап________, оқушы________, мақсат________.
№4 Переведите на казахский язык. Из твоего дневника, от Вашего магазина, с его этажа, от моего дома, из Вашего ответа, из твоей комнаты, от твоей ноги, из его прогноза, из твоего аула, из нашего класса, от Вашего окна, из моих слов, из его документа, из нашего ведра, из её пиалы, из твоей тетради, из нашего вопроса, от его остановки.
Автор: Атлас Кудайбергенова
№5 Көп нүктенің орнына керекті жалғауларды жазыңдар және орысшаға аударыңдар. 1) Сүзбе. құрт жасайды. 2) Қаймақ. май жасайды. 3) Арай шифон. көйлек тікті. 4) Света жібек. юбка тікті. 5) Мен дүкен. қаймақ сатып алдым. 6) Сен ірімшікті базар. сатып алдың ба? 7) Мен тамақ пісіруді мамам. үйрендім. 8) Сен велосипед тебуді кім. үйрендің? 9) Ол біз. қазақша сөйлеуді үйреніп жүр.
№6 Ауызша аударып жаттығыңдар. 1) (У Вас) сұрауға бола ма? 2) (У тебя) қалам алуға бола ма? 3) (От него) хат алдық. 4) (У нее) кітапты көрдім. 5) (От Вас ) алыс тұрады. 6) Қазақша сөйлеуді (от неё) үйрен. 7) ( От нее) гүлдер әкелдім. 8) Ол (от нас) құттықтау қағазын алды. 9) (От меня) ініңе сәлем айт.
№7 Көп нүктенің орнына тиісті жалғауды қойыңдар (-ым,-ім ,-м,-ың,-ің,-ң). 1) Менің мектеб. нен он оқушы жарысқа қатысады. 2) Менің сыныб. нан үш озат оқушы шықты. 3) Мен сенің ит. нен қорықпаймын. 4) Сенің дәптер. нен көшіруге бола ма? 5) Мен өзімнің дос. нан ештеңе жасырмаймын. 6) Сенің әпке. нен сұрауға бола ма? 7) Мен сөмке. нен қаламымды таппадым. 8) Сенің сыныб. нан бор алуға бола ма?
№8 Көп нүктенің орнына тиісті жалғауды қойыңдар (-ы,-і,-сы,-сі,-(ы)ңыз,-(і)ңіз). 1) Сіздің кабинет. ден орындықтар алуға бола ма? 2) Ол Саматтың үй. нен алыс тұрады. 3) Сіздің үй. ден аялдама алыс па? 4) Өсімдіктердің тамырлар. нан дәрі жасайды. 5) Мұғалім Әсемнің бақылау жұмыс. нан бір қате таппады. 6) Әлібек сіздің ауыл. дан ба? 7) Әжем қойдың жүн. нен көрпе жасады. 8) Оның қол. нан бәрі келеді. 9) Сіздің терезе. ден театр көріне ме? 10) Жылқының сүт. нен қымыз жасайды, ал түйенің сүт. нен шұбат жасайды.
№9 Қазақшаға аударыңдар. 1) Гости приехали и из Астаны, и из Актау. 2) Она приготовила компот и из яблок, и из груш. 3) Сегодня передавали концерт и по радио, и по телевизору. 3) Сахар можно купить и в магазине, и на базаре. 4) Салтанат сшила платье и из шифона, и из шёлка. 5) Дом строят и из кирпича, и из дерева. 6) Много людей вышло и из трамвая, и из автобуса.